Thursday, September 07, 2006

Ζοζέ Σαραμάγκου: "Περί Φωτίσεως"

José Saramago, "Περί φωτίσεως"
Εκδόσεις Καστανιώτη
Μεταφραση: Αθηνά Ψυλλιά


Στο νέο του βιβλίο ο Ζοζέ Σαραμάγκου κινείται στον αντίποδα του παλαιότερου "Περί Τυφλότητος", το οποίο είναι ένα από τα πιο πετυχημένα μυθιστορήματά του, όπου μια επιδημία τύφλωσης εξαπλώνεται ραγδαία στους κατοίκους μιας χώρας με αποτέλεσμα την πλήρη ανατροπή του κοινωνικού και πολιτικού ιστού, των διαπροσωπικών σχέσεων και της ανθρώπινης συμπεριφοράς.

Στο "Περί Φωτίσεως" η υπόθεση είναι η εξής:
"Σε κάποια χώρα γίνονται εκλογές. Η καταμέτρηση των ψήφων στην πρωτεύουσα αναδεικνύει πρώτη δύναμη το
λευκό με ποσοστό περίπου 70%. Οι εκλογές επαναλαμβάνονται την επόμενη Κυριακή και το λευκό ξεπερνά το 80%. Μπροστά στο διαφαινόμενο κενό εξουσίας, τα δύο μεγάλα κόμματα, ο κρατικός μηχανισμός και οι δημόσιες υπηρεσίες εγκαταλείπουν την πόλη, καταστρώνοντας αστυνομικά σχέδια για να ανακαλύψουν τον υποκινητή. Μια έκπληξη όμως περιμένει τους κρατούντες: ο πληθυσμός της πόλης αφυπνίζεται, "φωτίζεται", και ανακαλύπτει από την αρχή τις αξίες της αλληλεγγύης, της προσωπικής ευθύνης, της αλληλοβοήθειας. Το κράτος όμως δεν έχει πει ακόμη την τελευταία λέξη."

Το "Περί Φωτίσεως" ίσως να μην είναι το πιο ξεχωριστό βιβλίο του Ζοζέ Σαραμάγκου, είναι όμως ένα από τα πιο δυνατά του και σίγουρα το πιο ώριμο σε ιδέες με τις πιο ξεκάθαρες απόψεις-δηλώσεις. Όπως στα περισσότερα έργα του Σαραμάγκου και σε αυτό το μυθιστόρημα του, οι συμβολισμοί και τα υπερβατικά φαινόμενα είναι και εδώ παρόντα (το να ψηφίζει το 70% ενός λαού είναι ασφαλώς ένα τέτοιο φαινόμενο). Η χρήση της υπέρβασης όμως βρίσκεται πάντα σε άμεση επαφή με τον ρεαλισμό αποφεύγοντας ξεκάθαρα κάθε λογής μεταφυσικές αντίληψεις. Σε αυτό το βιβλίο μάλιστα τα πράγματα φαίνεται να λέγονται τόσο ξεκάθαρα με το όνομά τους όσο σε κανένα άλλο του μυθιστόρημα. Το "Περί Φωτίσεως" αποτελεί ένα σαφές ευθύβολο και καυτό σχόλιο για το σήμερα και κυρίως για την σύγχρονη δημοκρατία. Το καθεστώς άλλωστε στο οποίο λαμβάνουν χώρα τα γεγονότα του βιβλίου (το οποίο χρησιμοποιεί ουσιαστικά ολοκληρωτικές μεθόδους) δεν είναι μια δικτατορία, μια στρατιωτικά επιβεβλημένης ολιγαρχία, ή ένα υποθετικό μελλοντικό καθεστώς. Ο χρόνος είναι το Τώρα και ο τόπος είναι το Εδώ. Το μυθιστόρημα πραγματεύεται τα όρια της δημοκρατίας και διερευνεί μέχρι σε πιο σημείο φτάνουν στην πράξη οι ελευθερίες των πολιτών της.

Τι θα γινόταν αν οι πολίτες σε μια ορισμένη στιγμή έκαναν μαζική χρήση των ελευθερίων και των δικαιώματων που τους παρέχει η δημοκρατία; Θα γίνονταν αυτό το γεγονός αποδεκτό; Θα κλονιζόταν η εξουσία; Πώς θα αντιδρούσε η δημοκρατία; Ποιο είναι το αποτέλεσμα όταν ένας λαός για παράδειγμα κάνει ‘κατάχρηση’ του δικαίωματος να ψηφίσει λευκό στις εκλογές; Η εξουσία θα έφτανε στο σημείο να ‘επιστρατεύσει’ μέχρι και την τρομοκρατία για να πετύχει τους σκοπούς της; Ως προς το τελευταίο η υπόθεση του "Περί Φωτίσεως" κρίνεται άκρως επίκαιρη αφήνοντας ξεκάθαρες αιχμές για την πραγματική πηγή της παγκόσμιας τρομοκρατίας και κυρίως το ρόλο που αυτή εξυπηρετεί.

Η χειμαρώδης και πυκνή χαρακτηριστική γραφή του νομπελίστα λογοτέχνη, οι πνευματώδεις διάλογοι, τα εμπνευσμένα σημειολογικά του σχόλια, οι ιδιαίτερη αφαιρετική χρήση των σημείων στίξης, οι παρενθετικές σχολιαστικές σφήνες, είναι φυσικά παρόντα και στο "Περί Φωτίσεως". Στις πρώτες σελίδες η υπόθεση φαίνεται να είναι σχετικά παρόμοια με αυτή της "Πέτρινης Σχεδίας". Η αρχική αμηχανία της κυβέρνησης, οι αντιδράσεις, οι διαβουλεύσεις και οι ενέργειες για την καταπολέμηση του φαινομένου της μαζικής λευκής ψήφου παραπέμπουν σε αυτές των κυβερνήσεων των χωρών της Ιβηρικής χερσονήσου όταν αυτή αποκολλήθηκε από την Ευρώπη και άρχισε να πλέει στον ωκεανό. Στις πρώτες σελίδες επίσης σε κάποιον αναγνώστη που έχει διαβάσει έργα του Σαραμάγκου, γίνεται αντιληπτή η απουσία του τυπικού ήρωα των μυθιστηρομάτων του πάνω στον οποίο συνήθως επικεντρώνεται η ιστορία αυτών. Στη συνέχεια όμως το ρόλο αυτό κρατούν αρκετοί ήρωες του βιβλίου, στην αρχή είναι ο λαός, έπειτα ο δήμαρχος, ο επόπτης...

Η ιστορία αν και φαινομενικά διαφορετική από το "Περί Τυφλότητος" προς το τέλος συνδέεται κατά κάποιο τρόπο με αυτή. Το να έχει διαβάσει κάποιος πρώτα το "Περί Τυφλότητος" θα ήταν καλό, δεν είναι όμως και απολύτως απαραίτητο.
Μικρή αδυναμία που ένιωσα στο βιβλίο είναι η συνδεση μεταξύ των δύο βιβλίων, η οποία παρόλο που λειτουργεί αρκετά καλά, μου φάνηκε παράλληλα και λίγο εκβιαστική. Επίσης το γεγονός ότι κάπου στη μέση του βιβλίου ενώ η υπόθεση ξαφνικά επικεντρώνεται σε κάποιον ήρωα, ο λαός και η κυβέρνηση που μέχρι τότε ήταν οι πρωταγωνιστές, αφήνονται λίγο απότομα κατα μέρος στην περιγραφή.
Η ολοκλήρωση του βιβλίου είναι συγκλονιστικά δυνατή (πόσο μάλλον όταν συμπέφτει με το τέλος των διακοπών σου...) και σε αφήνει με αρκετές σκέψεις να σε βασανίζουν και ανάμεικτα συναισθήματα.

Εν τέλει το Περί Φωτίσεως είναι ένα απαισιόδοξο βιβλίο; Εγώ θα το χαρακτήριζα σκληρά ρεαλιστικό, με εμφανή σημεία τα οποία αφήνουν ένα δυνατό φως αισιοδοξίας στο ζοφερό σκοτάδι της πραγματικότητας. Η πρόδηλη άλλωστε αγάπη του Σαραμάγκου προς τον Άνθρωπο, οι ηρώες του που διακατέχονται από μια πηγαία αξιοπρέπεια, το ήθος που κρατούν με κάθε κόστος, αποτελούν από μόνα τους το καλύτερο σημάδι ελπίδας που μπορεί ίσως να υπάρξει, όχι μόνο σε μια υπόθεση ενός μυθιστορήματος αλλά και σε έναν οποιονδήποτε κόσμο.

Ο ίδιος ο Σαραμάγκου στην ερώτηση της El País αν είναι απαισιόδοξος απαντά:
"Δεν είμαι απαισιόδοξος, είμαι ένας αισιόδοξος καλά ενημερω-
μένος"
.

Τέλος, να σημειωθεί ότι η μετάφραση της Αθηνάς Ψυλλιά, (όπως και σε όλα τα έργα του Σαραμάγκου που έχει επιμεληθεί την μετάφραση), είναι κάτι παραπάνω από εξαιρετική.

Το νέο βιβλίο του Σαραμάγκου με τίτλο "Μικρές Αναμνήσεις", θα κυκλοφορήσει ανήμερα των γενεθλίων του στις 16 Νοεμβρίου 2006. Θα είναι ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο με θέμα τα χρόνια της παιδικής του ηλικίας.

15 Comments:

Blogger amarkos said...

Ομολογουμένως μας φώτισες Tertulinaso.

Το "φαινόμενο" Σαραμάγκου σε δράση λοιπόν. Παρόλο που έχω διαβάσει μόνο μέρος του "Ο άνθρωπος αντίγραφο", μπορώ να αντιληφθώ ότι πρόκειται γι' άλλο ένα μέγα βιβλίο του μπαρμπα-Ζοζέ. Υπόσχομαι στον εαυτό μου - και αυτό δεν είναι λίγο πράμα - ότι κάποτε θα γεμίσω ένα ράφι με τα πολύ ενδιαφέροντα βιβλία του. Τους ψηφιακούς μου χαιρετιΖμούς.

07 September, 2006 14:48

 
Blogger Leigh-Cheri said...

Καλά, το καταλάβαμε, σ` αρέσει ο Σαραμάγκου!

"Ο Άνθρωπος Αντίγραφο", όντως, με είχε εντυπωσιάσει κι εμένα. Δεν θα λέγα ακριβώς το ίδιο και για το "Περί Τυφλότητος" που λίγο το βαρέθηκα;-)Ωστόσο, οφείλω να ομολογήσω ότι ο συγγραφέας αποτελεί σίγουρα εγγύηση για κάτι καλό. Θα το χω στα υπ` όψιν...προσεχώς...ελπίζω...

ΥΓ: Αυτή η αξιοπρέπεια θα μας φάει...

07 September, 2006 21:26

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

Χαίρε διπρόσωπε αδολφέ Άγγελε Μάρκε!
Σου εύχομαι κάποτε να τηρήσεις αυτήν την υποσχεση που έδωσες στον εαυτό σου και να γεμίσεις το ράφι που λες με τα βιβλία του. Αρκεί πρώτα όμως να τα έχεις δΓιαβάσει κΧίολας ;-)

Leigh-Cheri, φαίνεται αλήθΧεια ότι μ' αρέσει;..
Άσε, έχω εθιστεί εντελώς. Σε σημείο που λυπάμαι που σε λίγο θα τα έχω διαβάσει όλα του...

07 September, 2006 21:52

 
Blogger Leigh-Cheri said...

Εντάξει, με πείσατε!
Θέλω να το διαβάσω!

09 September, 2006 13:16

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

mpizelw σχολικό ανάγμωσμα; Να ρίξουμε αντί για ψηφοδέλτιο, αποσπάσματα από το βιβλίο; Τι καταπληκτικές ιδέες είναι αυτές!..

Τα γαλλικά σου (αν και μάλλον εδώ δεν θα ταίριαζε καλύτερα να πούμε τα "πορτο-γαλικά";..) είναι το ελάχιστο που μπορεί να κάνει ένας νοήμων άνθρωπος. Γιατί οι "βλαμμένοι εγκεφάλοι με τα καμμένα κύτταρα από την υπνηλία" μας έχουν περικυκλώσει για τα καλά από παντού.
Περιττό να σου πω ότι και σε ΄μενα μου ερχόταν ώρες-ώρες να το κλείσω, εκνευρισμένος με τα υπόγεια σχέδια των πολιτικών που περιγράφονται. Όμως εδώ που τα λέμε δεν είναι και κακή η οργή...

Ξυραφιάζει με το γάντι δε λες τίποτα. Χτυπά ακριβώς στο σημείο που πρέπει, με όση δύναμη πρέπει, τελείως αθόρυβα και παρόλαυτα καθόλου ύπουλα ή με χτυπήματα κάτω από την μέση. Είπαμε άλλωστε για το ήθος τον ηρώων του και κατ΄επέκταση και το δικό του. Αφού όταν διαβάζω δεν είναι λίγες οι φορές που με πιάνει νευρικό γέλιο ικανοποίησης κάθε φορά που κάνει ένα τέτοιο σχόλιο.

Ένα σημείο π.χ. που μου άρεσε πάρα πολύ στο "Περί Φωτίσεως" (πρέπει να έχεις φτάσει εκεί) είναι όταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας βγάζει ένα επιπληκτικό διάγγελμα προς τους πολίτες και ο Σαραμάγκου κάνει ένα άκρως πετυχημένο διευκρινιστικό "έπαινο" για τον πορτογαλικό λαό και για την "αξιέπαινη πολιτική πειθαρχία και τη θρησκευτική ευλάβεια του στην άσκηση των εκλογικών καθηκόντων"...

Κάτι άλλο που μου συνέβει και αξίζει να το πω -πέρα από ότι το τελείωσα την τελευταία μέρα των διακοπών και λόγω των σκέψεων που μου δημιούργησε δεν ήθελα μα μιλήσω σε κανέναν για ώρες...- ήταν ότι όταν γύριζα πίσω από τις διακοπές ήταν τότε που καιγόταν η Χαλκιδική. Ανοίγω την τηλεόραση και πάνω σε τι λες ότι πέφτω; Μπροστά σε δεκάδες μικρόφωνα ο Υπουργός Εσωτερικών να κάνει δηλώσεις!
Καταλαβαίνεις...

Leigh-Cheri χαίρομαι πολύ που σε πείσαμε. Να το διαβάσεις!

09 September, 2006 21:27

 
Anonymous Anonymous said...

Tertulinaso,χαιρομαι πολύ που ανακάλυψα το blog σου.
Και πραγματικά πολυ καλή η ιδέα της mpizelo για τις σελιδες του βιβλιου μέσα στον φάκελο της ψήφου.
Χμ..

09 September, 2006 23:36

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

Ευτυχώς η παρέα μου έχει μάθει πια καλά τη βαριά Σαραμαγκουαρρώστια μου οπότε δεν είχαμε προβλήματα... ;-)

"Εγκεφάλι"; "Σαραμαγκοσανίδα"; Μα τι υπέροχοι νεολογισμοί είναι αυτοί;

Φίλη Ρεγγίνα καλώς σε βρίσκω στο blog μου και σε ευχαριστώ!
Είναι πράγματι πολύ καλή ιδέα της mpizelw. (Αυτό αλήθεια κλίνεται;..)

10 September, 2006 01:59

 
Anonymous Anonymous said...

Τελικά την "ασθένεια" Σαραμάγκου τη μετέδωσες και σε μένα! Μπορεί να μην ξεκίνησα ακόμη την ανάγνωση του "Ανθρώπου αντίγραφο" το οποίο είχες την ευγένεια να μου χαρίσεις, αλλά διαβάζοντας τις περιλήψεις και των υπόλοιπων βιβλίων του στις τελευταίες σελίδες, τα βρήκα, όπως και το προαναφερθέν, από ενδιαφέροντα έως συναρπαστικά! Ελπίζω σιγά - σιγά να τα αποκτήσω όλα.

Τη φράση "Ο απαισιόδοξος είναι ένας καλά ενημερωμένος αισιόδοξος" την είχα πετύχει σε μια συνέντευξη κάποιου... Πάνου Κατσιμίχα (μπρρρ!) και για μια στιγμή τον είχα περάσει για σοφό! Τελικά σε άλλον ανήκουν τα εύσημα ;-)

11 September, 2006 12:32

 
Anonymous Anonymous said...

Εντάξει, και μένα με πείσατε. Από που να πρωταρχίσω? Μάλλον από τις επερχόμενες εκλογές και τα ψηφοδέλτια!
Πάντως καλά είναι να σου δίνει κάποιος ένα έναυσμα για κάποιο βιβλίο, γιατί εγώ τουλάχιστον πελαγώνω όταν μπαίνω σε βιβλιοπωλείο. (Το ίδιο παθαίνω και στα δισκάδικα) Δεν ξέρω που να στραφώ και τί να αναζητήσω. Εσύ εδώ μου δίνεις κίνητρο για τουλάχιστον 4.
Θα σου πω και εντυπώσεις όταν προχωρήσω.

Πάκι!

12 September, 2006 11:56

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

mpizeloula ήταν πολύ καλή η ιδέα σου και όντως μας άρεσε.
Δεν θα ήταν όμως καλύτερα τελικά να τα βγάλουμε φωτοτυπιες; Δεν μου πάει η καρδιά να σκίσω το βιβλίο... :)

Επί την ευκαιρία ενα ακόμη ωραίο σχετικά με την ιδιότυπη γραφή του Σαραμάγκου είναι η απάντηση που έδινα όταν μου έκαναν την ερώτηση: "Θα διαβάσεις πολύ ακόμη;", "Οχι, τώρα, να τελειώσω την παράγραφο!.."

Χριστίνα χαίρομαι που η πρώτη σου εντύπωση είναι θετική. Μόνο να διευκρινήσω ότι σου το χαρίσαΜΕ , και μάλιστα κυρίως ιδέα της Φένιας ήταν η επιλογή του. Εγώ είχα και κάποιες ενστάσεις... (Εγωκεντρικό βρεπαιδίμου!.. χιχι!)

Τη δήλωση πάντως που λες ο Σαραμάγκου την έκανε πολύ πρόσφατα, μεσα στον Αύγουστο. Λες να τον πρόλαβε ο Κατσιμίχας;
Αλλά και από την άλλη όμως δεν είμαστε μόνο αυτό που το μυαλό μας γεννά από μόνο του. Είμαστε επίσης πράγματα και ιδέες τις οποίες επιλέγουμε και ανήκουν σε άλλους αλλά μας εκφράζουν. Αρκεί να μην τα καπιλευόμαστε και να μην τα οικοποιούμαστε ανέντιμα.
Αν και αυτό που είπε ο Κατσιμίχας -όπως τουλάχιστον το γράφεις εδώ- αν το σκεφτείς είναι και λίγο διαφορετικό. Ακούγεται σα να υπερασπίζεται ή σα να δικαιολογεί έστω την απαισιοδοξία...

Δανάη σε πείσαμε και εσένα; Μεγάλη μου η χαρά! Πάκι και σε ΄σενα.

Αν πάντως έχει κάποιος να (μου) προτείνει κάποιο βιβλίο -οποιοδήποτε- καλοδεχούμενο θα είναι. Δεν υπόσχομαι ότι θα το διαβάσω αλλά οι ανταλλλαγες απόψεων είναι καλές.

13 September, 2006 03:35

 
Blogger Leigh-Cheri said...

Χα χα χα!
Μπιζέλω κι εγώ μία απ` τα ίδια. Αρρώστια με τα βιβλία!
Ελαφρές υπογραμμίσεις όμως με μολυβάκι, κάνω...
Άλλωστε, έχει και μία γοητεία να φαίνεται πως το βιβλίο έχει διαβαστεί.
Αλλά τσάκες και στραπατσαρίσματα!!! Φρίκη θα πάθω!

14 September, 2006 18:38

 
Anonymous Anonymous said...

Ακόμα και τα σχολικά βιβλία τα έχω κρατημένα...


15 Σεπ '06

15 September, 2006 15:40

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

Και εγώ έτσι είμαι περίπου, γι' αυτό κάθε φορά που ανοίγετε τα σχόλια στο blog σας παρακαλώ πολύ κάντε το με πολύ προσοχή, και μην τα ανοίγετε πολύ! Μην μου ξεχιλώσετε στο τέλος το blog.. ;-)

Πέρα όμως από την πλάκα και προσπαθώ να προσέχω τα βιβλία.
Παρολαυτά όταν τα τελειώνω θέλω να έχουν και μια μικρή αίσθηση ότι χρησιμοποιήθηκαν. Να φαίνεται λίγο ότι κάποιος έχει πέρασει πάνω από τις γραμμές τους.

Σχετικά με την υπογράμμιση συμφωνώ με τη Λι Τσέρι (φυσικά μόνο με μολύβι).

15 September, 2006 16:53

 
Blogger Tertuliano Máximo Afonso said...

Φίλε serko μετά την μέση του βιβλίου ο Σαραμάγκου κάνει μια σύνδεση με το παλιότερο βιβλίο του "Περί τυφλότητος" όπου σε μια χώρα μια επιδημία τύφλωσης εξαπλώνεται ραγδαία σε όλους τους κατοίκους της. Αυτή η χώρα είναι η χώρα στην οποία οι πολίτες της στο "Περί φωτίσεως" ψηφίζουν λευκό...

Η σύνδεση των δυο βιβλίων όπως γράφω και στο σχόλιό μου είναι ίσως το μοναδικό σημείο σε ένα από τα καλύτερα και μάλλον το πιο δυνατό πολιτικά μυθιστόρημα του Σαραμάγκου το οποίο μου φάνηκε σχετικά αδύναμο. Το σίγουρο είναι όμως ότι αν έχεις διαβάσει πρώτα το "Περί Τυφλότητος" και έχεις γνωρίσει τους ήρωες του η κατάληξη του "Περί Φωτίσεως" γίνεται συγκλονιστικότατη.

Διάβασε και το "Περί Τυφλότητος" που είναι πολύ καλό όπως και το νέο "Περί Θανάτου" το οποίο μόλις κυκλοφόρησε και βρίσκομαι ακριβώς στην μέση της ανάγνωσής του.
Καλά, κατά την γνώμη όποιο βιβλίο του και να διαβάσεις είναι υπέροχο.

Ναι! είμαι προκατειλημένος.
Αλλά με λογο...

03 November, 2007 18:27

 
Blogger K the Clown said...

kala pou to 8imises
to 3ekinisa kai logo tou He$She emeine sti mesi
Pao na to paro apo to rafi
Tora
Pao gia sok ala Saramagkou
Opos panta
Opos panta
Xairetismous filtate

23 May, 2008 18:34

 

Post a Comment

Subscribe to Post Comments [Atom]

<< Home